सर्वसाधारण माहिती

बियाणे - एक दृष्टीक्षेप

प्रस्तावना-

बियाणे हा घटक पिकाचे उत्पादन व उत्पादकता वाढीमध्ये महत्वाचा आहे. संशोधनानुसार असे निदर्शनास आलेले आहे की, केवळ बियाणे या घटकामुळे उत्पादनात 20 ते 25 टक्क्यांची वाढ होते. पिकांच्या सुधारीत व संकरीत जाती विकसीत केल्यामुळे पिकांच्या उत्पादनात व उत्पादकतेमध्ये लक्षणिय वाढ होते. उदा. भात, ज्वारी, बाजरी, गहु, कापूस व भाजीपाला पिके इ.

बियाणे उपलब्धता

खरीप 2013 (आकडे क्विं. मध्ये)
अ.क्र. पिक बियाणे बदल दरानुसार बियाणे गरज बियाणे उपलब्धता
1 सं. ज्वारी 80175 81270
2 सु. ज्वारी 4000 4000
3 सं. बाजरी 23100 24265
4 सु. बाजरी 7862 8200
5 भात 214848 217982
6 मका 111300 112080
7 तुर 60900 61865
8 मूग 27878 26656
9 उडीद 35378 35615
10 भुईमूग 17700 25000
11 तीळ 1015 1035
12 सोयाबीन 1332945 1428716
  एकुण 1917101 2026684
कापुस (पाकीटे) 16000000 19300000
खरीप -2014 (आकडे क्विं. मध्ये)
अ.क्र. पिक बियाणे बदल दरानुसार बियाणे गरज बियाणे उपलब्धता
1 सं. ज्वारी 45300 65554
2 सु. ज्वारी 1824 4300
3 सं. बाजरी 16875 23233
4 सु. बाजरी 4000 7081
5 भात 206448 272519
6 मका 105000 142086
7 तुर 60375 61749
8 मूग 31500 25968
9 उडीद 37500 33532
10 भुईमूग 17760 40690
11 तीळ 927.5 1021
12 सोयाबीन 1468875 863559
  एकुण 1996384.5 1541292
कापुस (पाकीटे) 17800000 21600000

बियाणे उपलब्धता

रब्बी-2013 (आकडे क्विं. मध्ये)
अ.क्र. पिक बियाणे बदल दरानुसार बियाणे गरज बियाणे उपलब्धता
1 र. ज्वारी 56448 56611
2 गहू 529000 529372
3 मका 22500 22600
4 हरभरा 249600 249731
5 करडई 7455 7516
  एकुण 865003 865830
रब्बी-2014 (आकडे क्विं. मध्ये)
अ.क्र. पिक बियाणे बदल दरानुसार बियाणे गरज बियाणे उपलब्धता
1 र. ज्वारी 56448 57065
2 गहू 465780 468330
3 मका 16800 26197
4 हरभरा 209976 210375
5 करडई 7455 7632
  एकुण 756459 769599

बियाणे बदल दर

बियाणे बदल दर म्हणजे एका ठराविक ठिकाणी, हंगामात व पिकांमध्ये ठराविक क्षेत्रावर पेरणी करण्यासाठी बदलून वापरण्यात आलेली बियाणे मात्रा. केंद्र शासनाने निर्धारीत केलेले पिकनिहाय बियाणे बदल लक्षांक आणि साध्य बियाणे बदल दर यांची सन 2009-10 ते 2013-14 पर्यंतची माहिती खालीलप्रमाणे-(आकडे टक्केवारीत)

अ.क्र. पिक के. शा. लक्षांक साध्य बियाणे बदल दर
2009-10 2010-11 2011-12 2012-13 2013-14
1 सं. ज्वारी 100 100 100 100 100 100
2 सु. ज्वारी 45 14 15 14 16 17
3 सं. बाजरी 100 100 100 100 100 100
4 सु. बाजरी 45 94 95 99 96 78
5 भात 35 42 46 46 48 45
6 मका 35 91 91 95 94 100
7 तुर 35 28 29 31 27 25
8 मूग 35 31 34 35 35 25
9 उडीद 35 43 44 51 52 49
10 भुईमूग 35 4 6 3 2 2
11 तीळ 35 42 94 57 60 53
12 सोयाबीन 35 59 56 58 56 51
13 र. ज्वारी 45 14 16 14 16 17
14 गहू 35 44 45 42 44 39
15 हरभरा 35 20 22 23 25 25
16 करडई 35 21 33 31 33 43